Verkiezingsprogramma’s geanalyseerd op toezicht
Op 29 oktober 2025 gaat Nederland naar de stembus. De meeste partijen hebben inmiddels hun (concept)verkiezingsprogramma’s gepresenteerd. In een notitie zet Bureau Inspectieraad alle voorstellen van deze partijen op een rij die te maken hebben met toezicht, met name het toezicht door rijksinspecties.
Ten tijde van het opstellen van de analyse konden dertien verkiezingsprogramma’s worden doorgenomen. Naast toezicht hebben we de programma’s ook diagonaal doorgenomen op voor inspecties belangrijke thema’s: de oplossing van maatschappelijke vraagstukken met verwachtingen van toezicht; algemene uitvoerbaarheid van voorstellen; openbaar bestuur en rechtsstaat.
Hoofdpunten
- Verkiezingsprogramma’s gaan in op grote thema’s waarin inspecties een rol spelen: arbeidsmigratie, inkomenszekerheid, onderwijs, milieu, gezondheid en omgevingskwaliteit, de asielketen. Programma’s vragen voor uiteenlopende problemen om meer, scherper, beter toezicht (arbeidsmigratie, onderwijs e.a.). Tegenover pleidooien voor meer toezicht op bijvoorbeeld dierenwelzijn staat de roep om minder toezicht en ‘beleid’ door de NVWA (BBB). Ook in andere programma’s (SGP, CU) wordt over minder toezicht gesproken. Veel verwachtingen van toezicht richten partijen weer aan het adres van Onderwijsinspectie-IvhO, ILT en Arbeidsinspectie-NLA.
- Diverse partijen pleiten nadrukkelijk voor minder en eenvoudiger regels, soms met een concrete kwantitatieve doelstelling al dan niet met een nieuwe wet (VVD), programmavereenvoudiging (CDA) of jaarlijkse vereenvoudigingsdag (D66). Sommige van die partijen stellen nieuwe regels voor (strengere productnormering, verbod op bepaald lesmateriaal in het onderwijs etc.). Er zijn ook concrete voorstellen voor vereenvoudiging van regels, zoals de harmonisatie van het inkomensbegrip in belastingen en toeslagen (CDA).
- Onafhankelijk toezicht lezen we bij de VVD. GL-PvdA, D66 en NSC zijn daarbij voorstander van een wettelijke basis (wet op de rijksinspecties). Het CDA wil dat de afstand tussen minister en uitvoerders van regelingen niet te groot is en de ‘veelvoud van organisatievormen van zbo’s, agentschappen en toezichthouders’ aanpakken.
- Ook aandacht voor de uitvoerbaarheid van beleid en wetgeving. Naast minder en eenvoudiger regels gaat het dan om het vroegtijdig betrekken van uitvoering bij het maken van beleid, minder barrières op gegevensdeling (AVG) en digitalisering. Sommige partijen (VVD, CDA) willen onuitvoerbare amendementen voorkomen door een verplichte uitvoeringstoets op amendementen bij wetgeving. Of zelfs een rode kaart voor uitvoeringsorganisaties tegen onuitvoerbaar beleid (Volt, D66). Versterking van de juridische afdeling van het parlement (GL-PvdA) is nog een voorstel voor verbetering van wetgevingskwaliteit.
- Diverse partijen willen een kleinere overheid en hervorming dan wel afschaffing (PVV) van de Algemene Bestuursdienst ABD. VVD en JA21 zijn hierin het resoluutst: met een opschoonwet voor agentschappen, verspillingsaudits, doorzettingsmacht voor BZK en (JA21) een Minister voor Overheidsefficiëntie en Autonomie.
Lees hieronder de volledige analyse inclusief wat er per politieke partij wordt gezegd over toezicht.