Wet op de rijksinspecties

De Wet op de rijksinspecties is in de maak, zoals in het coalitieakkoord in december 2021 is afgesproken. De wet moet gaan zorgen voor een betere borging van de onafhankelijkheid van inspecties. Uit naam van de rijksinspecties ijvert de Inspectieraad voor een zo goed mogelijke wet.

Op deze pagina bundelt de Inspectieraad de ontwikkelingen rondom de totstandkoming van de wet. Hieronder staat een tijdslijn die de belangrijkste stappen in kaart brengt.

Een chronologisch overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen in het proces dat moet leiden tot een Wet op de rijksinspecties. De genoemde data voor de toekomst (2024-2025) zijn slechts indicatief en daarom cursief.

In een advies van de Raad van State komt de (on-)gewenste beperking van de ministeriële verantwoordelijkheid voor de rijksinspecties kort aan de orde.
'De vraag in welke gevallen en op welke wijze onafhankelijke oordeelsvorming in het kader van de uitoefening van overheidstaken wettelijk moet worden gewaarborgd, ... hangt direct samen met andere fundamentele vragen .... : in hoeverre beschikken departementen en de daar werkzame ambtenaren nog over de vereiste specifieke deskundigheid en in hoeverre is de onafhankelijke oordeelsvorming in de departementale en ambtelijke context nog voldoende gegarandeerd? Wanneer deze vraag ontkennend wordt beantwoord, zal de behoefte sterker zijn om overheidstaken bij wettelijk verankerde onafhankelijke instellingen te beleggen. Een voorbeeld waarbij dat op dit moment nadrukkelijk aan de orde is, betreft de rol van de inspecties.'

In een brief aan de staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties doet de Inspectieraad vijf concrete voorstellen die de onafhankelijkheid van inspecties stevig kunnen verankeren.
De Inspectieraad pleit voor het wettelijk regelen van de Aanwijzingen inzake rijksinspecties uit 2017. Daarin zijn eenduidige rijksbrede regels vastgelegd over de positie en het functioneren van de rijksinspecties binnen de ministeries. De Inspectieraad kondigt aan om later in 2020 met een bredere beschouwing over het publiek vertrouwen te komen en wat dit vraagt van het samenspel van beleid, uitvoering en toezicht. Staatssecretaris Knops geeft aan een inhoudelijke reactie op de brief over te laten aan een volgend kabinet.
Zie ook een artikel in De Volkskrant.

Tweede brief van de Inspectieraad op verzoek van de staatssecretaris; deze gaat in op de bijdrage die de Rijksinspecties kunnen en willen leveren aan behoud en versteviging van publiek vertrouwen. En gaat nogmaals in op de wenselijkheid van een wettelijke grondslag voor de Aanwijzingen inzake rijksinspecties. Daarbij benoemt de Inspectieraad ook de specifieke onderwerpen die in zijn ogen een wettelijke grondslag behoeven: aanwijzingsbevoegdheid, beleidsregels, werkprogramma en financiering.

Inspectieraad stuurt een brief aan de informateur. Daarin schetst de Inspectieraad wat de rijksinspecties kunnen bijdragen aan het vergroten van het publieke vertrouwen in het functioneren van de overheid. Om die rol echt te kunnen waarmaken is een sterkere juridische basis nodig onder hun onafhankelijke positie in de vorm van een Wet op de rijksinspecties, en zeggenschap over de voor de inspecties beschikbare budgetten.

Als een van de voorstellen om de democratische rechtsorde en zijn instituties te versterken wordt in het coalitieakkoord van Rutte IV een Wet op de rijksinspecties aangekondigd. Die wet moet zorgen voor een betere borging van de onafhankelijkheid van de rijksinspecties en daarmee bijdragen aan het vertrouwen tussen burgers en overheid.
Over dit voornemen:
'We zorgen voor een betere borging van de onafhankelijkheid van inspecties. Het kabinet zal daartoe een voorstel uitwerken voor een Wet op de rijksinspecties.'

In een brief aan de minister van BZK benoemt de Inspectieraad zeven elementen die zouden moeten staan opgenomen in de nieuwe wet. In het kort:
1.   Minister stuurt werkplan en jaarverslag direct door naar Staten Generaal.
2.   IG licht desgewenst haar verslag in Kamer toe en zorgt voor externe evaluatie iedere vijf jaar.
3.   Minister biedt inspectierapporten direct aan Kamer aan.
4.   IG is zelf budgethouder en verantwoordelijk voor bedrijfsvoering van een rijksinspectie.
5.   Minister kan een rijksinspectie wel algemene maar geen bijzondere aanwijzingen geven.
6.   Medewerkers van organisatieonderdelen van het Rijk moeten meewerken in het geval van toezicht door een inspectie.
7.   IG communiceert op verzoek rechtstreeks met Eerste of Tweede Kamer.

Kamerlid Omtzigt dient een initiatiefnota in over 'Voorstellen ter versterking van de onafhankelijkheid van rijksinspectie'. Hierin staan, als input voor een nieuwe wet op de rijksinspecties, voorstellen over zes thema’s:
1. Beperking van bevoegdheden van bewindspersonen ten aanzien van rijksinspecties.
2. Versterking van de onafhankelijkheid van de leiding van rijksinspecties.
3. Vestiging van een budgetrecht van rijksinspecties.
4. Voorkómen van oneigenlijke beïnvloeding.
5. Versteviging van de politiek-maatschappelijke informatiefunctie.
6. Vermindering van conflicterende belangen van ministeries en rijksinspecties.

Het Kabinet onderstreept in de 'Kabinetsreactie brede evaluatie organisatiekaders van overheidsorganisaties op afstand' het belang van onafhankelijk toezicht. Daarom werkt het aan de totstandkoming van een Wet op de rijksinspecties, zoals aangekondigd in het coalitieakkoord. In deze Kabinetsreactie kondigt het kabinet een Hoofdlijnenbrief naar de Tweede Kamer aan. Die zal ingaan op de drie ingediende moties, de Initiatiefnota Omtzigt en de brief van de Inspectieraad.

Presentatie van het eindrapport ‘Groningers boven aardgas’. De parlementaire enquêtecommissie doet in aanbeveling vijf ‘Versterk de positie van de toezichthouder’ drie concrete voorstellen die in het algemeen de positie van toezichthouders moet versterken:
1.   betrek de bevindingen uit dit rapport bij het debat over de nieuwe wet en neem de zeven elementen, die volgens de IR in de nieuwe wet moeten staan (juni 2022), over.
2.   Introduceer de optie van een collegiaal bestuur bij de toezichthouder.
3.   Geef meer escalatiemogelijkheden aan de toezichthouder bij systemen die ‘too big to fail’ zijn.

In een brief aan de minister van Binnenlandse Zaken benoemt de Inspectieraad vier aandachtspunten voor het lopende wetstraject.

Onafhankelijkheid gaat prima samen met ministeriële verantwoordelijkheid
Rijksinspecties maken zelf hun werkprogramma
Maak geen onderscheid tussen inspecties
Wet moet het karakter houden van een Kaderwet

De brief wordt doorgeleid naar de Kamer ter voorbereiding op het notaoverleg van 12 juni.

Het kabinet presenteert het Regeerprogramma, met in het hoofdstuk 'Goed bestuur en sterke rechtsstaat' de aankondiging van de wet.
'Het kabinet komt op zeer korte termijn met een concept Kaderwet inzake de rijksinspecties. Dit wetsvoorstel beoogt als onderdeel van de verbetering van de besturing binnen de rijksoverheid de onafhankelijke taakuitoefening van de rijksinspecties wettelijk te waarborgen. Het wetsvoorstel draagt voorts bij aan het verder versterken van de maatschappelijke oriëntatie en responsiviteit van de inspecties, het effectiever reflecteren op de effecten van beleid in de praktijk, en meer algemeen het verbinden van het beleid met de uitvoeringspraktijk. In aanvulling hierop zal worden onderzocht hoe de toezichtstaak van andere autoriteiten en toezichthouders kan worden verbeterd.'

Nieuws

Meer nieuws

Wet op de rijksinspecties